Paul Ricoeur (1913–2005) was een Franse filosoof die bekendstaat om zijn zorgvuldige denken over mens-zijn, moraliteit en betekenis. Zijn werk is doordrongen van een fundamentele interesse in hoe mensen zichzelf begrijpen – niet als afgezonderde individuen, maar als handelende wezens in een wereld vol verhalen, regels, anderen en verantwoordelijkheid.
Een kernbegrip bij Ricoeur is narratieve identiteit: wij begrijpen onszelf niet via vaste definities, maar via verhalen – over wie we zijn, waar we vandaan komen, wat we belangrijk vinden. Ook professionals geven betekenis aan hun werk via zulke verhalen. In die zin is professioneel handelen nooit puur technisch of functioneel, maar altijd verweven met zelfbegrip en zingeving.
Een ander centraal thema in zijn werk is verantwoordelijkheid. Ricoeur stelt dat handelen altijd moreel geladen is: we doen iets, met een bepaald doel, in een wereld waar anderen geraakt worden. Hij vraagt niet alleen wát we doen, maar óók of we het kunnen verantwoorden — aan anderen én aan onszelf. Daarbij pleit hij voor wat hij noemt de kleine ethiek: “le bon projet, avec et pour les autres, dans des institutions justes” — een goed leven, met en voor anderen, in rechtvaardige instituties. Dat raakt de kern van professioneel handelen.
Deze uitspraak vormt de kern van Ricoeurs zogeheten kleine ethiek. Ze verbindt persoonlijke integriteit aan zorg voor anderen én aan de structuren waarin we samenleven. Juist voor professionals is dit een krachtig ethisch kompas: het goede leven is niet alleen een privéstreven, maar een collectieve opgave — in en via instituties.
Voor professionals betekent Ricoeurs werk een uitnodiging tot voortdurende interpretatie: van jezelf, van situaties, van normen. Niet om relativistisch te worden, maar om recht te doen aan de complexiteit van de praktijk. Hij biedt een taal voor het hanteren van spanningen: tussen autonomie en structuur, tussen regels en personen, tussen jezelf als vakmens en als burger.
Ricoeur herinnert ons eraan dat professioneel handelen niet begint bij weten of doen, maar bij begrijpen — en dat moreel begrijpen altijd begint bij het willen verstaan van de ander én jezelf.
Leestip: Paul Ricoeur, Oneself as Another (Soi-même comme un autre, 1990) – filosofisch rijk, maar zeer relevant voor professionals die willen nadenken over identiteit, handelen en verantwoordelijkheid. Voor een toegankelijkere kennismaking: Le juste (1995).
Reflectie: Welk verhaal vertel jij over jezelf als professional — en klopt dat verhaal nog met hoe je je werk vandaag de dag beleeft?